Τι νόημα έχει ο θάνατος για τα παιδιά; Ξέρουν τι είναι ο θάνατος; Τους φοβίζει;Αν παρατηρήσουμε θα δούμε πως ο θάνατος υπάρχει στα παιχνίδια των παιδιών, στα παραμύθια, στην καθημερινότητά τους. Το τι καταλαβαίνουν για το θάνατο έχει να κάνει με την ηλικία τους και με το πόσο διευκολύνονται να μάθουν.
Στενοχωριούνται, όταν κάποιος δικός τους πεθάνει; Το καταλαβαίνουν; Τι
καταλαβαίνουν; Τους μιλάμε για αυτό; Θα το αντέξουν; Και όταν έχουν ερωτήσεις; Γιατί, ναι, από μικρά έχουν ερωτήσεις για το θάνατο. Τι τους λέμε;
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν κατανοούν ότι ο θάνατος είναι μη αναστρέψιμος. Πιστεύουν πως ο άνθρωπος που πέθανε, μπορεί να γυρίσει ή ότι κάπου είναι και εξακολουθεί να ζει. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας καταλαβαίνουν πως ο θάνατος είναι μη αναστρέψιμος, αλλά πιστεύουν πως συμβαίνει μόνο στους άλλους. Οι έφηβοι καταλαβαίνουν πως όλοι οι άνθρωποι πεθαίνουν και επιπλέον μπορούν να δώσουν μεταφυσικές και συμβολικές ερμηνείες στο θάνατο.
Είναι σημαντικό τα παιδιά να ενημερώνονται για το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου αμέσως μετά το γεγονός. Οι καθυστερήσεις δημιουργούν σύγχυση σε ένα παιδί που έτσι και αλλιώς αντιλαμβάνεται ότι κάτι έχει αλλάξει στην οικογένεια, υπάρχει κινητικότητα, αναστάτωση (ακόμα και όταν οι μεγάλοι προσπαθούν να κρύψουν το γεγονός), αλλαγές στη μη λεκτική έκφραση των προσώπων φροντίδας του παιδιού και απουσία του αγαπημένου προσώπου που δίνουν μηνύματα στο παιδί πως κάτι έχει συμβεί. Οι ασαφείς εξηγήσεις μπερδεύουν και φοβίζουν ένα παιδί που προσπαθεί να καταλάβει φτιάχνοντας σενάρια που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και συχνά παρερμηνεύουν τις εκδηλώσεις πένθους των μεγάλων ως ασθένεια. Εξηγήσεις του τύπου «ο παππούς έγινε αστεράκι, είναι στον ουρανό, τον μπαμπά τον πήρε το αεροπλάνο…» φοβίζουν ένα παιδί που κοιτάζει στον ουρανό και φοβάται ότι θα το πάρει και αυτό ή κάτι υπάρχει εκεί που το παρακολουθεί ή το αεροπλάνο θα πάρει το ίδιο ή κάποιον άλλο αν μπει μέσα σε αυτό και δεν θα το ξαναφέρει πίσω…
Τι λέμε λοιπόν στα παιδιά;
Να χρησιμοποιούμε λέξεις που δηλώνουν τι έγινε, όπως «πέθανε», «θάνατος» και όχι ασαφείς λέξεις όπως «έφυγε», «χάθηκε» κ.α.
Να μην χρησιμοποιούμε μεταφυσικές έννοιες σε μικρά παιδιά. Είναι σημαντικό οι εξηγήσεις να είναι πιο «χειροπιαστές», δηλαδή όταν κάποιος πεθαίνει σταματάει η καρδιά του, το σώμα του δεν κινείται και το βάζουμε σε ένα κουτί και το θάβουμε στη γη στο νεκροταφείο. Δεν χρειάζονται πολλές πληροφορίες, αλλά να ενθαρρυνθεί ένα παιδί να κάνει ερωτήσεις και αν δεν έχουμε όλες τις απαντήσεις μπορούμε να πούμε πως δεν ξέρουμε πώς γίνονται κάποια πράγματα.
Οι ενήλικες να εκφράσουν τη θλίψη τους μπροστά στο παιδί και να το βοηθήσουν να εκφραστεί και εκείνο, πως σε τέτοιες καταστάσεις στενοχωριούνται, πως θα χρειαστούν χρόνο, για να νιώσουν καλύτερα και πως θα θυμούνται τον άνθρωπο που πέθανε.
Είναι σημαντικό να διατηρηθεί η ρουτίνα της καθημερινότητας, χωρίς να συμβούν και άλλες αλλαγές. Σε περίπτωση θανάτου γονέα τα παιδιά χρειάζεται να γνωρίζουν τι θα αλλάξει και τι θα μείνει σταθερό στη ζωή τους και πως θέματα διαβίωσης και οικονομικά είναι εξασφαλισμένα και να μην ανησυχούν γι’ αυτά.
Και όσον αφορά στο θέμα της συμμετοχής στην κηδεία που απασχολεί πάντα, θα πρέπει να επιτραπεί σε ένα παιδί να συμμετάσχει, εφόσον έχει ενημερωθεί με απλά λόγια για τη διαδικασία, αρκεί να είναι δίπλα του κάποιος που να μπορεί να διατηρεί την ψυχραιμία του και να του εξηγήσει κάτι, εάν χρειαστεί. Βεβαίως είναι σημαντικό να ερωτηθεί το παιδί, εάν θέλει να παρευρεθεί.
Να έχουμε υπόψη μας πως:
τα παιδιά από νωρίς τα απασχολεί ο θάνατος
έχουν αντιδράσεις θρήνου
έχουν ανάγκη ενημέρωσης και στήριξης
έχουν ανάγκη να εκφράσουν αυτά που νιώθουν
έχουν ανάγκη να θυμούνται αυτόν που πέθανε
έχουν ανάγκη από σταθερότητα στη ζωή τους ειδικά σε καταστάσεις που η σταθερότητα κλονίζεται
Βασιλοπούλου Βασιλική
ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια
