Όταν ο γονιός πάσχει ψυχικά…πάσχει και το παιδί του…
Η εκδήλωση ψυχικής ασθένειας είναι πολύ συχνή. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει πως 1 στα 5 άτομα θα εμφανίσουν σε κάποια στιγμή της ζωής τους κάποιου είδους ψυχική ασθένεια. Ωστόσο πολύ λίγα από αυτά θα αναζητήσουν θεραπεία. Ανάμεσα στα άτομα που μπορεί να νοσήσουν ψυχικά είναι και άνθρωποι που έχουν αποκτήσει παιδιά, που διαμένουν στην κοινότητα και δεν έχουν βιώσει ποτέ την εμπειρία του μακροχρόνιου εγκλεισμού σε κάποιο ίδρυμα.
Όταν ο γονιός νοσήσει ψυχικά, επηρεάζεται η ζωή όλης της οικογένειας. Καταρχήν το ίδιο το άτομο δυσκολεύεται να ανταπεξέλθει στις καθημερινές του υποχρεώσεις, να εργαστεί, να φροντίσει τα παιδιά του, να συναναστραφεί με φίλους, να νιώσει ασφάλεια και ευχαρίστηση.
Τα παιδιά του γονιού που πάσχει ψυχικά θα επηρεαστούν με καθοριστικό για τη ζωή τους τρόπο. Η επίδραση εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού, από την βαρύτητα της ασθένειας του γονιού, από την ύπαρξη θεραπευτικής βοήθειας και γενικότερα από την ύπαρξη ενός υποστηρικτικού για την οικογένεια πλαισίου. Ως γνωστό, η γονεϊκή ψυχική ασθένεια αποτελεί έναν επιβαρυντικό παράγοντα για τα παιδιά, καθώς έχουν μεγαλύτερη γενετική προδιάθεση να εμφανίσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους μια ψυχική διαταραχή σε σχέση με τους συνομήλικους τους, των οποίων οι γονείς δεν πάσχουν από κάποιο ψυχικό νόσημα. Η πιθανότητα αυτή είναι αυξημένη, όταν νοσούν και οι δύο γονείς από σοβαρή ψυχική ασθένεια (πχ σχιζοφρένεια ή συναισθηματική διαταραχή).
Οι μεγαλύτερες ωστόσο δυσκολίες αφορούν στο φόβο του στιγματισμού της οικογένειας και στο αίσθημα ανασφάλειας των παιδιών που συνδέεται με συχνά ασταθείς συμπεριφορές του γονέα, οικογενειακές συγκρούσεις, παραμέληση της φροντίδας του παιδιού και του σπιτιού, αντιστροφή των ρόλων γονέα και παιδιού, οικονομικές δυσκολίες και κοινωνική απόσυρση. Τα παιδιά εμφανίζουν άγχος, δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις σχολικές τους υποχρεώσεις στις κοινωνικές τους-φιλικές τους σχέσεις και συχνά απομονώνονται. Επιπλέον η άγνοια σε αρκετές περιπτώσεις για αυτό που συμβαίνει στον γονιό τους τα οδηγεί να φαντάζονται συχνά εξηγήσεις για αυτά που συμβαίνουν που απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Έτσι αυτά τα παιδιά στην πλειοψηφία τους νιώθουν ενοχές για την ύπαρξη της ασθένειας, την οποία αποδίδουν στη δική τους συμπεριφορά.
Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς και σύζυγοι:
Ο ρόλος του γονιού είναι δύσκολος, ιδιαίτερα όταν ο γονιός πάσχει από ψυχική ασθένεια και η χαρά της ανατροφής των παιδιών αντικαθίσταται από αγωνία, φόβους, ανασφάλεια και ταλαιπωρία. Η καθημερινή φροντίδα των παιδιών και η κάλυψη των αναγκών τους γίνεται ιδιαίτερα στρεσογόνα. Είναι σημαντικό οι γονείς να αναζητούν θεραπεία και στήριξη από άλλους ανθρώπους (ειδικούς και μη), προκειμένου να μπορέσουν να ανταποκριθούν στον γονεϊκό τους ρόλο.
Επιπλέον, είναι απαραίτητη η γνώση για την ψυχική ασθένεια και η κατανόηση της κατάστασης. Τα παιδιά χρειάζεται να είναι ενήμερα για την κατάσταση του γονιού τους. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορούν να ενημερωθούν πιο αποτελεσματικά μέσα από τη χρήση παραμυθιών, ιστοριών, ζωγραφιών, ενώ τα παιδιά του δημοτικού μπορούν να καταλάβουν περισσότερα με τη χρήση του λόγου, έχουν ανάγκη από σαφείς απαντήσεις και διευκρινίσεις για την πιθανότητα εμφάνισης έκτακτων δυσκολιών, όταν προκύπτουν, όπως μια υποτροπή ή νοσηλεία και οδηγιών για την αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων. Οι έφηβοι χρειάζονται τον δικό τους χρόνο για να επικοινωνήσουν και επιλέγουν οι ίδιοι πότε θα συμβεί αυτό. Είναι σημαντικό να δημιουργείται κατά το δυνατόν κλίμα ασφάλειας και διαθεσιμότητας από τον μη-πάσχοντα γονιό, ώστε να μπορούν να συζητήσουν όταν είναι έτοιμοι, ενώ βοηθητικά είναι βιβλία και ενημερωτικά έντυπα σχετικά με τις ψυχικές διαταραχές.
Γενικά, η πληροφόρηση πρέπει να γίνεται χωρίς εντάσεις και να επαναλαμβάνεται σε διάφορες ευκαιρίες. Η προσπάθεια ενημέρωσης του παιδιού και αντιμετώπισης του άγχους του πρέπει να συνεχίζεται, όταν εκείνο είναι έτοιμο να θέσει ερωτήσεις και να μιλήσει ανοιχτά γι’ αυτό που συμβαίνει.
Η εκδήλωση ψυχικής ασθένειας είναι πολύ συχνή. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει πως 1 στα 5 άτομα θα εμφανίσουν σε κάποια στιγμή της ζωής τους κάποιου είδους ψυχική ασθένεια. Ωστόσο πολύ λίγα από αυτά θα αναζητήσουν θεραπεία. Ανάμεσα στα άτομα που μπορεί να νοσήσουν ψυχικά είναι και άνθρωποι που έχουν αποκτήσει παιδιά, που διαμένουν στην κοινότητα και δεν έχουν βιώσει ποτέ την εμπειρία του μακροχρόνιου εγκλεισμού σε κάποιο ίδρυμα.
Όταν ο γονιός νοσήσει ψυχικά, επηρεάζεται η ζωή όλης της οικογένειας. Καταρχήν το ίδιο το άτομο δυσκολεύεται να ανταπεξέλθει στις καθημερινές του υποχρεώσεις, να εργαστεί, να φροντίσει τα παιδιά του, να συναναστραφεί με φίλους, να νιώσει ασφάλεια και ευχαρίστηση.
Τα παιδιά του γονιού που πάσχει ψυχικά θα επηρεαστούν με καθοριστικό για τη ζωή τους τρόπο. Η επίδραση εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού, από την βαρύτητα της ασθένειας του γονιού, από την ύπαρξη θεραπευτικής βοήθειας και γενικότερα από την ύπαρξη ενός υποστηρικτικού για την οικογένεια πλαισίου. Ως γνωστό, η γονεϊκή ψυχική ασθένεια αποτελεί έναν επιβαρυντικό παράγοντα για τα παιδιά, καθώς έχουν μεγαλύτερη γενετική προδιάθεση να εμφανίσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους μια ψυχική διαταραχή σε σχέση με τους συνομήλικους τους, των οποίων οι γονείς δεν πάσχουν από κάποιο ψυχικό νόσημα. Η πιθανότητα αυτή είναι αυξημένη, όταν νοσούν και οι δύο γονείς από σοβαρή ψυχική ασθένεια (πχ σχιζοφρένεια ή συναισθηματική διαταραχή).
Οι μεγαλύτερες ωστόσο δυσκολίες αφορούν στο φόβο του στιγματισμού της οικογένειας και στο αίσθημα ανασφάλειας των παιδιών που συνδέεται με συχνά ασταθείς συμπεριφορές του γονέα, οικογενειακές συγκρούσεις, παραμέληση της φροντίδας του παιδιού και του σπιτιού, αντιστροφή των ρόλων γονέα και παιδιού, οικονομικές δυσκολίες και κοινωνική απόσυρση. Τα παιδιά εμφανίζουν άγχος, δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις σχολικές τους υποχρεώσεις στις κοινωνικές τους-φιλικές τους σχέσεις και συχνά απομονώνονται. Επιπλέον η άγνοια σε αρκετές περιπτώσεις για αυτό που συμβαίνει στον γονιό τους τα οδηγεί να φαντάζονται συχνά εξηγήσεις για αυτά που συμβαίνουν που απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Έτσι αυτά τα παιδιά στην πλειοψηφία τους νιώθουν ενοχές για την ύπαρξη της ασθένειας, την οποία αποδίδουν στη δική τους συμπεριφορά.
Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς και σύζυγοι:
Ο ρόλος του γονιού είναι δύσκολος, ιδιαίτερα όταν ο γονιός πάσχει από ψυχική ασθένεια και η χαρά της ανατροφής των παιδιών αντικαθίσταται από αγωνία, φόβους, ανασφάλεια και ταλαιπωρία. Η καθημερινή φροντίδα των παιδιών και η κάλυψη των αναγκών τους γίνεται ιδιαίτερα στρεσογόνα. Είναι σημαντικό οι γονείς να αναζητούν θεραπεία και στήριξη από άλλους ανθρώπους (ειδικούς και μη), προκειμένου να μπορέσουν να ανταποκριθούν στον γονεϊκό τους ρόλο.
Επιπλέον, είναι απαραίτητη η γνώση για την ψυχική ασθένεια και η κατανόηση της κατάστασης. Τα παιδιά χρειάζεται να είναι ενήμερα για την κατάσταση του γονιού τους. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορούν να ενημερωθούν πιο αποτελεσματικά μέσα από τη χρήση παραμυθιών, ιστοριών, ζωγραφιών, ενώ τα παιδιά του δημοτικού μπορούν να καταλάβουν περισσότερα με τη χρήση του λόγου, έχουν ανάγκη από σαφείς απαντήσεις και διευκρινίσεις για την πιθανότητα εμφάνισης έκτακτων δυσκολιών, όταν προκύπτουν, όπως μια υποτροπή ή νοσηλεία και οδηγιών για την αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων. Οι έφηβοι χρειάζονται τον δικό τους χρόνο για να επικοινωνήσουν και επιλέγουν οι ίδιοι πότε θα συμβεί αυτό. Είναι σημαντικό να δημιουργείται κατά το δυνατόν κλίμα ασφάλειας και διαθεσιμότητας από τον μη-πάσχοντα γονιό, ώστε να μπορούν να συζητήσουν όταν είναι έτοιμοι, ενώ βοηθητικά είναι βιβλία και ενημερωτικά έντυπα σχετικά με τις ψυχικές διαταραχές.
Γενικά, η πληροφόρηση πρέπει να γίνεται χωρίς εντάσεις και να επαναλαμβάνεται σε διάφορες ευκαιρίες. Η προσπάθεια ενημέρωσης του παιδιού και αντιμετώπισης του άγχους του πρέπει να συνεχίζεται, όταν εκείνο είναι έτοιμο να θέσει ερωτήσεις και να μιλήσει ανοιχτά γι’ αυτό που συμβαίνει.
Βασιλοπούλου Βασιλική,
ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια
